Zdarza się, że lekarz dostrzega u kolegi symptomy uzależnienia od alkoholu lub innych środków, bądź też symptomy choroby psychicznej, widząc jednocześnie, że kolega ten pozostaje bezkrytyczny wobec swojego stanu. Zdarzają się także i takie sytuacje, w których lekarze pracujący w jednym zespole wiedzą z całą pewnością, że ich kolega pracuje zawodowo mimo, iż choroba psychiczna bądź uzależnienie zostały już u niego jednoznacznie stwierdzone. Powstaje wówczas pytanie jak mogą oni zareagować, biorąc pod uwagę ograniczenia wynikające z zasad etyki oraz obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej.
Tajemnica zawodowa
Jej ramy ustawowe wyznacza art. 40 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, stanowiąc, iż lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Zwolnienie z tego obowiązku ustawa przewiduje zaś w następujących przypadkach:
1) tak stanowią ustawy;
2) badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych, na podstawie odrębnych ustaw, organów i instytucji; wówczas lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje;
3) zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;
4) pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia;
5) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi sądowemu;
6) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.
– przy czym we wszystkich tych sytuacjach ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie.
Etyka
Zgodnie zaś z Kodeksem Etyki Lekarskiej lekarz ma obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej, którą objęte są wiadomości o pacjencie i jego otoczeniu uzyskane przez lekarza w związku z wykonywanymi czynnościami zawodowymi. Śmierć chorego nie zwalnia od obowiązku dochowania tajemnicy lekarskiej. Według Kodeksu nie jest naruszeniem tajemnicy lekarskiej przekazanie informacji o stanie zdrowia pacjenta innemu lekarzowi, jeżeli jest to niezbędne dla dalszego leczenia lub wydania orzeczenia o stanie zdrowia pacjenta.
Zwolnienie z zachowania tajemnicy lekarskiej może nastąpić:
– gdy pacjent wyrazi na to zgodę,
– jeśli zachowanie tajemnicy w sposób istotny zagraża zdrowiu lub życiu pacjenta lub innych osób, oraz
– jeśli zobowiązują do tego przepisy prawa
Nie jest naruszeniem tajemnicy lekarskiej, jeśli po przeprowadzeniu badania lekarskiego na zlecenie upoważnionego z mocy prawa organu wynik badania zostanie przekazany zleceniodawcy; nieodzownym warunkiem jest jednak, aby lekarz przed rozpoczęciem badania poinformował o tym osobę, która ma być zbadana. Wszelkie informacje, które nie są konieczne dla uzasadnienia wniosków wynikających z badania, powinny być nadal objęte tajemnicą lekarską. Zgodnie z Kodeksem lekarz ma także prawo do ujawnienia zauważonych faktów zagrożenia zdrowia lub życia w wyniku łamania praw człowieka.
Powinien jednak czuwać nad tym, by osoby asystujące lub pomagające mu w pracy przestrzegały tajemnicy zawodowej. Dopuszczenie ich do tajemnicy powinno obejmować wyłącznie informacje w zakresie niezbędnym do prawidłowego wykonywania ich czynności zawodowych. Lekarz musi czuwać nad prawidłowym prowadzeniem dokumentacji lekarskiej oraz zabezpieczeniem przed jej ujawnieniem. Dokumentacja lekarska powinna zawierać wyłącznie informacje potrzebne do postępowania lekarskiego.
Lekarz – kolega/ lekarz – pacjent
Z całokształtu przedstawionych wyżej przepisów należy wyłowić przede wszystkim dwie kwestie: po pierwsze, że obowiązek zachowania tajemnicy zachodzi w relacji lekarz-pacjent. Po drugie, że zarówno ustawa, jak i KEL, przewidują możliwość zwolnienia z tajemnicy w przypadku, gdy jej zachowanie w sposób istotny zagraża zdrowiu lub życiu pacjenta lub innych osób.
Prowadzi to do dwóch wniosków. Po pierwsze, iż tajemnica zawodowa nie ma zastosowania w stosunkach czysto koleżeńskich. Innymi słowy, jeżeli lekarz nie jest lekarzem leczącym chorego bądź uzależnionego kolegi, jego spostrzeżenia nie są objęte tajemnicą zawodową regulowaną przepisami ustawy oraz Kodeksu. Po drugie, że w przypadku gdy niebezpieczny stan kolegi stwierdzony został przez lekarza leczącego kolegę jako pacjenta, również i wówczas istnieje możliwość ujawnienia informacji o dostrzeżonej chorobie, o ile lekarz leczący ma uzasadnione podejrzenie, że jego stan w sposób istotny zagraża zdrowiu lub życiu kolegi lub innych osób.
Zgłoszenie koleżeńskie
Stosunkowo prostsza wydaje się sytuacja pierwsza, gdyż lekarz dostrzegający kłopoty zdrowotne kolegi mogące zaowocować poważnym błędem zawodowym, może, nie narażając się na zarzut naruszenia tajemnicy zawodowej, zgłosić ten fakt Okręgowej Radzie Lekarskiej, która na podstawie art. 12 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty wszczyna wówczas odpowiednie postępowanie mogące prowadzić do ograniczenia bądź zawieszenia prawa wykonywania zawodu. W takich sytuacjach powstają więc raczej problemy natury emocjonalnej gdyż podjęcie decyzji o zgłoszeniu OIL kłopotów zdrowotnych kolegi, mogące prowadzić do osunięcia go od pracy zarobkowej, jest zazwyczaj bardzo trudne. Należy jednak pamiętać, iż to nie zgłaszający lekarz, lecz okręgowa rada lekarska podejmuje wówczas decyzje o ewentualnym zawieszeniu PWZ, i to po przeprowadzeniu odpowiednio postępowania mającego przede wszystkich zbadań i ocenić rzeczywisty stan zdrowia lekarza. Jeśli w toku postępowania zostanie ustalone, iż stan zdrowia kolegi nie stanowi przeszkód do pracy zawodowej, PWZ zostanie utrzymane. Jego zawieszenie nastąpi zaś jedynie wówczas, gdy rada ustali, że dalsza praca zawodowa chorego bądź uzależnionego lekarza zagraża jemu samemu bądź jego pacjentom. Zawsze pamiętać należy jednak o tym, iż zgłoszenie podejrzenia choroby lub uzależnienia musi mieć rzeczywiste podstawy i może być dokonane jedynie w celu zabezpieczenia interesów lekarza i jego pacjentów.
Zgłoszenie przez lekarza leczącego
O wiele trudniejsze jest podjęcie decyzji o zgłoszeniu problemu przez lekarza leczącego. Ustawa oraz Kodeks Etyki zwalniają bowiem lekarza leczącego z tajemnicy zawodowej jedynie wówczas, gdy ma on absolutną pewność, że zachowanie tajemnicy poważnie zagraża pacjentowi lub innym osobom. Wydaje się, iż wykonywanie zawodu przez lekarza chorego psychicznie bądź uzależnionego daje podstawy do takich wniosków, jednak z pewnością nie będzie to zasadne w każdym przypadku. Lekarz leczący musi mieć całkowitą pewność co do bezkrytycyzmu kolegi-pacjenta co do swojego stanu, powagi tego stanu tak daleko idącej, iż nie pozwala na pracę zawodową, a także pełne przekonanie, iż wszelkie inne sposoby odsunięcia zagrożenia życia lub zdrowia leczonego i jego pacjentów zostały wyczerpane. Z pewnością zgłoszenie takie nie może nastąpić pochopnie, gdyż w konsekwencji prowadziłoby to do odstępowania przez lekarzy chorych psychicznie lub uzależnionych od podejmowania prób leczenia się, w obawie że wykrycie choroby lub uzależnienia prowadzić będzie automatycznie do ujawnienia informacji o chorobie izby lekarskiej.
Iwona Kaczorowska-Kossowska
Radca prawny OIL w Gdańsku
Podstawa prawna: ustawa z 5 grudnia 1996r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (j.t. Dz.U.2015.464 z późn. zm.), Kodeks Etyki Lekarskiej