Na wstępie zaznaczyć trzeba, że za Obwinionego uważa się lekarza, wobec którego w toku postępowania wyjaśniającego rzecznik odpowiedzialności zawodowej wydał postanowienie o przedstawieniu zarzutów lub przeciwko któremu skierował do sądu lekarskiego wniosek o ukaranie (art. 58 ust. 1 ustawy z dnia 2.12.2009 r. o izbach lekarskich). Dosyć często w rozmowach i pytaniach od lekarzy pojawia się pytanie, jakie uprawnienia ma Obwiniony lekarz w postępowaniu dot. odpowiedzialności zawodowej.
PRAWO DO OBRONY W pierwszej kolejności zaznaczyć należy, że Obwiniony lekarz ma prawo do obrony – nie ma jednak obowiązku udowodnienia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. W ramach prawa do obrony Obwiniony ma prawo składać wyjaśnienia, może jednak bez podania powodów odmówić składania wyjaśnień, a nawet odmówić odpowiedzi na poszczególne lub wszystkie pytania.
Prawo do milczenia obwinionego lekarza jest jedną z najważniejszych gwarancji procesowych w demokratycznym państwie prawa.
Nie oznacza to jednak, że z ewentualnego milczenia Obwinionego Rzecznik lub Sąd Lekarski nie mogą wysnuć negatywnych konsekwencji. Będzie to możliwe wówczas, gdy pozostałe dowody zebrane w sprawie (np. zeznania świadków, dokumentacja medyczna, opinia biegłego) pozwalają na uznanie winy Obwinionego.
OBROŃCA
Obwiniony lekarz ma prawo do korzystania z pomocy obrońcy – może ustanowić nie więcej niż dwóch obrońców spośród lekarzy, adwokatów lub radców prawnych – w formie pisemnej lub ustnie podczas składania wyjaśnień przed Rzecznikiem lub Sądem Lekarskim. Trzeba dodać, że Obwiniony niezależnie od działań podejmowanych przez obrońcę, także może podejmować czynności procesowe (np. składać wnioski, zadawać pytania świadkom), które w jego ocenie pozwolą uzyskać korzystne dla niego rozstrzygnięcie.
OBROŃCA Z URZĘDU
Sąd Lekarski ma obowiązek wyznaczenia obrońcy z urzędu spośród lekarzy, adwokatów lub radców prawnych, gdy zdaniem Sądu zachodzi uzasadniona wątpliwość co do poczytalności Obwinionego i nie ma on obrońcy z wyboru. Taka wątpliwość powinna się pojawić w sytuacji, gdy Sąd ma w aktach sprawy wiarygodną informację, że Obwiniony jest w trakcie leczenia z zakresu zdrowia psychicznego czy odwykowego, ale także, gdy poddawał się takim terapiom w przeszłości. Zdarza się, że Sąd Lekarski ma w aktach opinię sądowo-psychiatryczną ze sprawy karnej, zaświadczenia lekarskie, opinie o stanie zdrowia psychicznego, bądź też sam Obwiniony lekarz w swoich wyjaśnieniach wskazał na powyższe.
Ponadto, w czasie postępowania Sąd Lekarski może (zatem nie ma obowiązku) ustanowić obrońcę z urzędu dla Obwinionego:
1. Na uzasadniony wniosek obwinionego
Przepisy nie zawierają wskazówek co do tego, jakie okoliczności mogą i powinny być podstawą takiego wniosku, zatem ocena zasadności takiego wniosku i decyzja pozostaje w wyłącznej gestii Sądu Lekarskiego. Trzeba podkreślić, że ustanowienie obrońcy należy traktować jako instytucję wyjątkową, tak więc uzasadnieniem mogą być sytuacje wyjątkowe. Obwiniony lekarz, składając wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu, powinien przedstawić szczególne okoliczności, które zdaniem Obwinionego uzasadniają ustanowienie dla niego obrońcy.
2. Gdy Sąd uzna to za niezbędne – ze względu na okoliczności utrudniające obronę, które w znaczący sposób utrudniają realizację prawa do obrony bezpośrednio przez samego Obwinionego. Stwierdzenie „okoliczności utrudniających obronę” zawsze dotyczy konkretnego obwinionego w zestawieniu z treścią przedstawionych mu zarzutów w kontekście jego właściwości fizycznych (m.in. wiek, stan zdrowia, sprawność poszczególnych narządów zmysłów), psychicznych (m.in. stopień sprawności umysłowej, zaradność lub nieporadność), czy właściwości intelektualnych (m.in. stopień inteligencji ogólnej, wiedza w dziedzinie stanowiącej materię przedstawionych zarzutów).
INNE UPRAWNIENIA
Obwiniony lekarz ma także inne uprawnienia w ramach prawa do obrony, w szczególności wskazać trzeba na możliwość:
1) zadawania pytań osobom przesłuchiwanym, zarówno świadkom, jak i biegłym – uprawnienie to „aktywuje się” w szczególności na rozprawie przed sądem lekarskim;
2) ustosunkowania się do każdego dowodu, np. wskazując na błędy w opinii biegłego, czy sprzeczność w zeznaniach świadka – zarówno w formie pisma złożonego do akt sprawy, jak i wypowiedzi ustnej (na rozprawie przed Sądem Lekarskim);
3) zapoznania się z aktami sprawy i pozyskiwania odpisów zgromadzonych w nich dokumentów (w tym z protokołami zeznań świadków, opiniami biegłych, dokumentacja medyczną itd.) – co pozwala później na „aktywne” podjęcie obrony, w tym składanie wniosków dowodowych w toku sprawy;
4) składania wniosków dowodowych (np. o przesłuchania kolejnego świadka, o opinię biegłego, o dodatkową dokumentację medyczną) – co może doprowadzić do uniewinnienia lub niższej kary;
5) zaskarżania orzeczeń – od orzeczenia okręgowego sądu lekarskiego przysługuje odwołanie do Naczelnego Sądu Lekarskiego – w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia;
6) wniesienia pisemnej odpowiedzi na wniosek o ukaranie – w terminie 7 dni od doręczenia mu wniosku o ukaranie.
PODSUMOWANIE
Obwiniony lekarz sam decyduje, jaką formę obrony przyjmie, tzn. czy będzie składał wyjaśnienia oraz wnioski w toku sprawy, aby przekonać Sąd Lekarski o swojej niewinności (aktywna obrona), czy też będzie się jedynie biernie „przypatrywał” postępowaniu (pasywna obrona). Warto przytoczyć w tym miejscu art. 61 ust. 2 ww. ustawy o izbach lekarskich, zgodnie z którym wszelkie wątpliwości, których w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy nie da się usunąć, należy tłumaczyć na korzyść obwinionego. Zasada ta „zmusza” Rzecznika do poszukiwania i przedstawiania odpowiednich dowodów przemawiających za twierdzeniami wniosku o ukaranie. Stanowi to jednocześnie barierę ochronną niewinnego przed ukaraniem, zobowiązując Rzecznika i Sąd Lekarski do właściwego, poprawnego stosunku do Obwinionego na każdym etapie postępowania, obarczając Rzecznika ciężarem udowodnienia winy i sprawstwa Obwinionego lekarza. Z tych względów wydanie wyroku uniewinniającego jest konieczne nie tylko wówczas, gdy wykazano niewinność Obwinionego lekarza, lecz również wtedy, gdy nie udowodniono mu, że jest winny popełnienia zarzuconego mu przestępstwa.
Karol Kolankiewicz jest adwokatem – członkiem Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku (od 2008r.); specjalizuje się w sprawach związanych z prawem medycznym; autor licznych publikacji z zakresu prawa medycznego zamieszczanych m.in. w czasopismach i portalach: ”Gazeta Lekarska”, „Pomorski Magazyn Lekarski”, „Puls Medycyny”, „Rynek Zdrowia”, „Medical Tribune”, w serwisie „Prawo i Zdrowie”, „Serwis ZOZ” i „Rejestracja w praktyce”; od 2009r. nieprzerwanie prowadzi szkolenia z zakresu prawa medycznego i ochrony danych osobowych, m.in. dla Naczelnej Izby Lekarskiej (2013-14, 2020-2021), Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi (2021), Uniwersytetu Morskiego w Gdyni (2018), Wyższej Szkoły Bankowej w Gdańsku (2011), czy Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Sopocie (2011); współautor „Komentarza do Kodeksu Etyki Lekarskiej” (2021)