Pacjent ma prawo do poszanowania intymności i godności w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych – tak stanowi wyraźnie art. 20 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 6 listopada 2008 roku. Istotnym elementem, który może naruszyć godność i intymność pacjenta podczas udzielania mu świadczeń zdrowotnych jest obecność innych osób. Na życzenie pacjenta przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych może być obecna osoba bliska (art. 21 ust. 1 ww. ustawy o prawach pacjenta). Przepis nie nakazuje zachowania jakiejś szczególnej formy wyrażenia takiego „życzenia”, zatem może ono być wyrażone np. podczas rozmowy, jak i w formie pisemnej.
OSOBA BLISKA
Należy przypomnieć, że pojęcie „osoby bliskiej” zostało zdefiniowane w przepisach (art. 3 ust. 1 pkt. 2 ww. ustawy o prawach pacjenta) – do tej kategorii zalicza się: 1) małżonek; 2) krewny do II stopnia (np. ojciec, babcia, wnuczka) lub powinowatego do II stopnia w linii prostej (np. teść, pasierb, bratowa); 3) przedstawiciel ustawowy (np. rodzic, opiekun prawny ustanowiony przez sąd opiekuńczy); 4) osoba pozostająca we wspólnym pożyciu z pacjentem; 5) osoba wskazana przez pacjenta. Trzeba wyjaśnić, że za osobę „pozostającą we wspólnym pożyciu” uznaje się osobę, która pozostaje z inną osobą w relacji podobnej do małżeństwa, tzn. istnieją pomiędzy nimi jednocześnie więzi duchowe, emocjonalne, fizyczne i gospodarcze (tzw. wspólne gospodarstwo domowe). Krótko mówiąc, dotyczy to osób, które w potocznym języku pozostają w relacji partnerskiej czy w konkubinacie. Sądy w swoich orzeczeniach nie wykluczają z tego kręgu osób tej samej płci (vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2016 r., I KZP 20/15; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2012 r., III CZP 65/12). Wprawdzie przepis nie nakazuje szczególnej formy wyrażenia takiego „wskazania” osoby przez pacjenta, jednak warto byłoby, aby takie „wskazanie” zostało złożone przez niego w formie pisemnej. W przypadku odmowy sporządzenia ww. „wskazania” na piśmie, można np. sporządzić notatkę, w której lekarz wskaże, że pacjent „wskazał” konkretną osobę w kontekście „życzenia”, aby ta właśnie osoba mogła wziąć udział/ /uczestniczyć podczas udzielania świadczeń zdrowotnych. Nie jest także wykluczone umieszczenie stosownej adnotacji w dokumentacji medycznej.
ODMOWA OBECNOŚCI OSOBY BLISKIEJ
Lekarz może jednak odmówić obecności osoby bliskiej przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych w przypadku istnienia prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta (art. 21 ust. 2 ww. ustawy o prawach pacjenta). Zagrożenie epidemiczne zostało zdefiniowane przez ustawodawcę jako „zaistnienie na danym obszarze warunków lub przesłanek wskazujących na ryzyko wystąpienia epidemii” (art. 2 pkt 31 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi). Z kolei pojęcie bezpieczeństwa zdrowotnego pacjenta nie zostało prawnie zdefiniowane. Nie powinna jednak budzić większych wątpliwości odmowa lekarza dotycząca uczestnictwa osoby bliskiej podczas zabiegu operacyjnego pacjenta, jak również w sytuacji, gdy osoba bliska zachowuje się w sposób agresywny wobec lekarza, uniemożliwiając lub znacznie utrudniając przeprowadzenie badania (np. panikuje, zanadto pokrzykuje, popędza pacjenta). Ocena zaistnienia obu powyższych, które uzasadniają odmowę obecności osoby bliskiej, pozostaje w znacznej mierze kwestią oceny lekarza i jest oparta na jego uznaniu. Decyzja odmowna powinna znajdować swoje faktyczne uzasadnienie w aktualnej wiedzy medycznej (zagrożenie epidemiczne) oraz określonej sytuacji faktycznej (bezpieczeństwo zdrowotne). W sytuacji podjęcia decyzji o odmowie lekarz powinien to odnotować w dokumentacji medycznej pacjenta – warto zawrzeć także krótkie uzasadnienie.
KAROL KOLANKIEWICZ – adwokat, od 2008 roku nieprzerwanie świadczy pomoc prawną dla Okręgowej Izby Lekarskiej w Gdańsku; specjalizuje się w sprawach związanych z prawem medycznym i ochroną danych osobowych, jak również w sprawach karnych, odszkodowawczych oraz związanych z ochroną dóbr osobistych; prowadzi szkolenia z zakresu prawa medycznego, karnego oraz z zakresu ochrony danych medycznych.