W dniu 5 sierpnia 2016 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, która zmienia zasady zachowania tajemnicy lekarskiej po śmierci pacjenta.
Dotychczas dysponentem w zakresie tajemnicy lekarskiej był pacjent, który mógł za życia upoważnić wskazane przez siebie osoby do dostępu do informacji o swoim stanie zdrowia oraz dokumentacji medycznej związanej z udzielonymi mu świadczeniami. Po zmianach lekarz będzie zobligowany do ujawnienia na żądanie osoby bliskiej pacjentowi, który zmarł, informacji objętych tajemnicą lekarską bez względu na to, czy pacjent upoważnił taką osobę do dostępu do tych danych. Jednocześnie pacjent nie ma możliwości wyrażenia za życia sprzeciwu wobec ujawnienia informacji objętych tajemnicą lekarską osobom bliskim po jego śmierci. W związku z powyższym, celowym byłoby każdorazowe informowanie pacjenta w trakcie wizyty lub wywieszenie stosownej informacji w miejscu udzielania świadczeń o tym, iż w razie śmierci pacjenta, lekarz będzie zmuszony do ujawniania osobom bliskim wszystkich informacji uzyskanych w związku z leczeniem. Jednocześnie pacjent nie będzie miał żadnej prawnej możliwości przeciwdziałania ujawnieniu tajemnicy po jego śmierci. Przy czym ustawodawca wskazał jednocześnie, że zwolnienie z tajemnicy lekarskiej przez osobę bliską nie ma zastosowania, w sytuacji, gdy inna osoba bliska dla pacjenta się temu sprzeciwi.
W praktyce bardzo utrudnione będzie weryfikowanie przez lekarza, czy pozostałe osoby bliskie nie wyrażają ewentualnego sprzeciwu co do ujawnienia informacji objętych tajemnicą lekarską. Ustawodawca nie wyposażył lekarza w żadne narzędzia pozwalające na weryfikację, kto jest osobą bliską i umożliwiające kontakt z takimi osobami. Jednocześnie należy zauważyć, iż krąg osób bliskich w rozumieniu ustawy o prawach pacjenta jest bardzo szeroki i obejmuje małżonka, krewnych lub powinowatych do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela ustawowego (np. rodzica dziecka, opiekuna prawnego osoby ubezwłasnowolnionej), osobę pozostającą we wspólnym pożyciu (np. konkubenta) i osobę wskazaną przez samego pacjenta. Na gruncie ustawy osobą bliską jest zatem np. teściowa, ale już nie rodzeństwo pacjenta, gdyż ustawodawca zastrzegł taką pozycję tylko dla krewnych w linii prostej (rodzice, dziadkowie, dzieci i wnuki pacjenta).
Co istotne nowelizacja, nie wprowadza w życie żadnych zmian w zakresie dostępu do dokumentacji medycznej. W szczególności aktualna pozostaje treść art. 26 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, zgodnie z którym po śmierci pacjenta, prawo wglądu w dokumentację medyczną ma osoba upoważniona przez pacjenta za życia. Jeżeli pacjent nie upoważnił osoby bliskiej, to nie będzie ona miała uprawnień do domagania się udostępnienia dokumentacji medycznej zmarłego, a jedynie uzyskania informacji objętych tajemnicą (np. o przyczynach zgonu pacjenta, przebiegu ostatniej choroby). W praktyce może zatem dochodzić do sporów na linii lekarz-osoby bliskie związanych z dopuszczalnym zakresem ujawnienia tajemnicy. Osoby bliskie, pomimo odmowy udostępnienia dokumentacji medycznej, będą domagały się ujawnienia de facto wszystkich informacji, które są w niej zgromadzone, tyle że w formie ustnej. Należy jedynie pamiętać, że to na osobie bliskiej spoczywa obowiązek wykazania, że nią w istocie jest (np. poprzez okazanie dokumentu tożsamości i aktów stanu cywilnego). Samą ustną deklarację co do tego, iż osoba domagająca się ujawnienia informacji jest osobą bliską należy uznać za niewystarczającą. Z uwagi na brak ukształtowanej praktyki postępowania w zakresie ujawniania informacji osobom bliskim po śmierci pacjenta powinni Państwo w pierwszej kolejności stosować się do przyjętych w zatrudniających Państwa placówkach medycznych zasad postępowania. W razie ewentualnych wątpliwości mogą się Państwo każdorazowo kontaktować z Biurem Prawnym OIL w Gdańsku.
W związku z niekorzystnymi dla lekarzy i pacjentów zmianami prawnymi w zakresie tajemnicy lekarskiej Prezes Naczelnej Rady Lekarskiej wystąpił o podjęcie niezwłocznych działań do Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Pacjenta, w tym poprzez zaskarżenie kwestionowanych przepisów do Trybunału Konstytucyjnego.
List Prezesa NRL do lekarzy i lekarzy dentystów
adw. Damian Konieczny
Biuro Prawne OIL w Gdańsku