Ustawa Kamilka, czyli standardy ochrony małoletnich

Z dniem 15 sierpnia 2024 r. wchodzą w życie przepisy, które zobowiązują placówki medyczne do opracowania i wdrożenia standardów ochrony małoletnich. Przepisy te są elementem tzw. ustawy Kamilka, która jest zbiorem nowelizacji wielu aktów prawnych, które odnoszą się do ochrony osób małoletnich przed różnego rodzaju formami krzywdzenia lub popełniania przestępstw na ich szkodę. Jednym z elementów zmian jest również nowelizacja ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym, która zakłada wprowadzenie właśnie tego rozwiązania.

Kto ma obowiązek wprowadzenia standardów?

Zgodnie z art. 22b ustawy obowiązek wprowadzenia standardów ochrony małoletnich ma każdy zarządzający placówką medyczną. Pod tym pojęciem należy rozumieć zarówno podmioty lecznicze, jak również praktyki zawodowe o charakterze indywidualnym lub grupowym. Co istotne ustawa nie wyłącza z tego obowiązku nawet placówek, które w ramach swojej działalności co do zasady nie udzielają świadczeń na rzecz dzieci.

Treść standardów ochrony małoletnich.

Ustawa w dość ogólnym stopniu określa co powinno znaleźć się w standardach ochrony małoletnich. W art. 22c ustawy wskazano jedynie, że standardy takie powinny być dostosowane do charakteru i rodzaju placówki lub działalności. Tytułem przykładu ustawodawca wskazał, że powinny one zawierać:

• zasady zapewniające bezpieczne relacje między małoletnim a personelem placówki, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich;
• zasady i procedury podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego;
• procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego, zawiadamianie sądu opiekuńczego oraz osoby odpowiedzialne za wszczynanie procedury "Niebieskie Karty" (m.in. poprzez wskazanie obiegu informacji oraz osób odpowiedzialnych za składanie zawiadomień – zarządzający czy lekarz, który uzyskał informację o możliwości popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego),
• zasady przeglądu i aktualizacji standardów (przegląd oraz pisemna ocena ich stosowania powinna być dokonywana nie rzadziej niż raz na dwa lata),
• zakres kompetencji osoby odpowiedzialnej za przygotowanie personelu placówki do stosowania standardów, zasady przygotowania tego personelu do ich stosowania oraz sposób dokumentowania tej czynności;
• zasady i sposób udostępniania rodzicom albo opiekunom prawnym lub faktycznym oraz małoletnim standardów do zaznajomienia się z nimi i ich stosowania;
• osoby odpowiedzialne za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach zagrażających małoletniemu i udzielenie mu wsparcia;
• sposób dokumentowania i zasady przechowywania ujawnionych lub zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego.

Dodatkowo ustawodawca wskazuje, że w standardach powinny znaleźć się również:

• wymogi dotyczące bezpiecznych relacji między małoletnimi, a w szczególności zachowania niedozwolone;
• zasady korzystania z urządzeń elektronicznych z dostępem do sieci Internet (jeżeli placówka takie urządzenia udostępnia) oraz procedury ochrony dzieci przed treściami szkodliwymi i zagrożeniami w sieci Internet oraz utrwalonymi w innej formie;
• zasady ustalania planu wsparcia małoletniego po ujawnieniu krzywdzenia,

co jak się wydaje dotyczyć będzie w większości przypadków jedynie placówek, w których pobyt małoletnich ma charakter całodzienny lub całodobowy.

Wybór metod po stronie zarządzającego.

Ustawodawca nie narzuca placówkom wyboru określonych rozwiązań na gruncie standardów. Istotne jest bowiem jedynie, aby możliwe było ustalenie przez małoletniego, jego opiekunów oraz personel placówki jak należy się zachować w razie stwierdzenia zdarzeń krzywdzących dla małoletniego. Jednocześnie standardy powinny być sporządzane w sposób umożliwiający ich zrozumienie przez osoby małoletnie.

Przykładowy zakres standardów.

Biorąc pod uwagę powyższe ustawowe przykłady zakresu standardów ochrony małoletnich można stwierdzić, że powinny one zawierać co najmniej:

• zasady rekrutacji personelu w placówce, w tym ewentualne wymagane dokumenty od osób mających bezpośredni kontakt z małoletnimi pacjentami m.in. ustawowy obowiązek dostarczenia informację o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego;
• określenie zachowań pożądanych i niepożądanych w kontaktach z osobami małoletnimi (np. w formie dobrych praktyk lub standardów zachowań);

• zasady postępowania w przypadku ujawnienia krzywdzenia małoletniego oraz symptomy wskazujące na krzywdzenie małoletniego (dotyczy to zarówno krzywdzenia przez członka rodziny, osobę trzecią, jak również członka personelu medycznego);
• zasady postępowania w przypadku ujawnienia przestępstwa na szkodę małoletniego, w szczególności przestępstw przeciwko wolności seksualnej oraz przemocy w rodzinie;

• wskazanie osób odpowiedzialnych za wdrożenie i aktualizację standardów oraz ocenę ich dotychczasowego funkcjonowania (nie ma potrzeby wskazywania odrębnej w stosunku do właściciela osoby odpowiedzialnej za te czynności) oraz wskazanie osób odpowiedzialnych za stosowanie procedury w wypadku ujawnienia krzywdzenia,

• zasady informowania małoletnich, opiekunów i personelu o treści standardów oraz sposób potwierdzania zapoznania się z nimi przez personel.

Standardy jako jawny dokument.

Ustawodawca wskazał, że każda osoba zainteresowana powinna mieć możliwość zapoznania się z przyjętymi standardami, a dodatkowo powinny być one udostępnione na stronie internetowej placówki oraz zostać wywieszone w widocznym miejscu - w wersji pełnej oraz skróconej, która jest przeznaczona dla małoletnich.

Kontrola spełniania wymogów.

Na gruncie ustawy określono,  że kontrolę wykonywania obowiązków wdrożenia standardów prowadzić mogą:

- podmiot zarządzający lub nadzorujący daną placówkę (np. organ rejestrowy placówki medycznej),

- Narodowy Fundusz Zdrowia w odniesieniu do placówek, które posiadają zawarte umowy na świadczenia finansowane ze środków publicznych.

W wypadku stwierdzenia naruszenia obowiązku wprowadzenia standardów pracownicy NFZ lub organ przeprowadzający kontrolę powinni niezwłocznie powiadomić o tym fakcie Policję lub prokuratora. Niewprowadzenie standardów stanowi bowiem wykroczenie zagrożone karą grzywny do 250 zł lub karą nagany, w wypadku dalszego ich niewdrożenia karze grzywny nie niższej niż 1000 zł.

Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Sprawiedliwości przekazanym Naczelnej Izbie Lekarskiej, lekarz/lekarz dentysta prowadzący praktykę zawodową w pełni samodzielnie, tj. bez personelu pomocniczego, nie ma obowiązku wprowadzenia takiego standardu.

Podstawa prawna.

- ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 r., poz. 1606)

adw. Damian Konieczny

Biuro Prawne OIL w Gdańsku