Z każdym rokiem ustawodawca dodaje kolejne formy, w których lekarz może wykonywać swój zawód. Dzięki temu coraz rzadziej mamy do czynienia z ponad 5-letnią przerwą w wykonywaniu zawodu, która skutkuje koniecznością odbycia przeszkolenia. Należy jednak nadal pamiętać, że nie każda aktywność lekarza może być traktowana jako wykonywanie zawodu.
Udzielanie świadczeń zdrowotnych
Podstawową formą wykonywania zawodu nadal pozostaje udzielanie świadczeń zdrowotnych. Przez udzielanie świadczeń na gruncie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty należy rozumieć zarówno badanie stanu zdrowia, rozpoznawanie chorób, leczenie ich, jak również wydawanie różnego rodzaju opinii i orzeczeń lekarskich. Ustawa zawiera zatem szerokie rozumienie udzielania świadczeń począwszy od standardowego leczenia, a skończywszy na wykonywaniu funkcji orzeczniczych.
Medycyna estetyczna
Coraz większa grupa lekarzy i lekarzy dentystów decyduje się na skupienie swojej aktywności zawodowej wokół tzw. medycyny estetycznej. W sensie prawnym, taka dziedzina medycyny nie istnieje i nie została dotychczas uregulowana. Niemniej jednak, starając się wyjaśnić co kryje się pod tym pojęciem możemy posiłkować się propozycją definicji wynikającą ze stanowiska Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 29 stycznia 2021 r. W stanowisku tym czytamy, że „medycynę estetyczną stanowią świadczenia zdrowotne, wiążące się z ingerencją w tkanki ludzkie, udzielane przez lekarzy i lekarzy dentystów, służące przywracaniu lub poprawie fizycznego i psychicznego samopoczucia oraz społecznego funkcjonowania pacjenta, poprzez zmianę jego wyglądu”. Należy zatem stanąć na jednoznacznym stanowisku, iż tzw. medycyna estetyczna powinna być traktowana jako udzielanie świadczeń zdrowotnych. Świadczenie zatem takich usług również powinno być traktowane jako wykonywanie zawodu lekarza/lekarza dentysty. Na tożsamym stanowisku stanął zresztą Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 maja 2021 r., w którym nie przychylił się do stanowiska obwinionego lekarza dentysty zajmującego się zabiegami powiększenia piersi, który wykazywał że w istocie nie wykonywał w ten sposób swojego zawodu, bo nie były to świadczenia zdrowotne.
Czynności orzecznicze
Jak już wskazano powyżej, w ramach wykonywania zawodu lekarz może również wydawa
różnego rodzaju opinie i orzeczenia lekarskie. Pod tym pojęciem kryje się jednak zdecydowanie szersza sfera działalności niż jedynie medycyna pracy. Przez czynności orzecznicze stanowiące wykonywanie zawodu lekarza należy bowiem rozumieć m.in.:
- orzekanie o czasowej niezdolności do pracy,
- orzekanie w przedmiocie zdolności do wykonywania określonego zawodu,
- orzekanie w przedmiocie niepełnosprawności,
- stwierdzanie zgonu,
- wykonywanie badań pośmiertnych,
- opiniowanie dla potrzeb postępowań sądowych, organów ścigania, czy wręcz w charakterze tzw. biegłego prywatnego (przy czym stanowisko NRL Nr 11/19/VIII posługuje się w tym wypadku jedynie pojęciem biegłego sądowego).
W wypadku, gdy aktywność zawodowa lekarza polega wyłącznie na wykonywaniu czynności orzeczniczych, np. w zakresie opiniowania sądowo-lekarskiego, lekarz dla celów wykazania przed organami samorządu ciągłości wykonywania zawodu powinien przedłożyć dokumenty potwierdzające faktyczne wykonywanie tych czynności oraz obrazujących skalę tej działalności. Dla biegłych sądowych byłaby to zatem decyzja o wpisaniu na listę biegłych przez właściwego prezesa sądu okręgowego oraz oświadczenie lekarza o liczbie opinii lub godzin opiniowania w określonym przedziale czasowym.
Telemedycyna
Od 12 grudnia 2015 r. jedną z form wykonywania zawodu lekarza jest udzielanie świadczeń zdrowotnych za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności, czyli tzw. telemedycyna. Z punktu widzenia prawnego jest to forma zrównana ze stacjonarnym udzielanie świadczeń zdrowotnych, a zatem lekarz udzielający świadczeń wyłącznie w ramach telemedycyny również wykonuje zawód i nie zachodzi w jego przypadku co do zasady przerwa w jego wykonywaniu.
Inne formy wykonywania zawodu
Ustawa wymienia również inne formy wykonywania zawodu, obok udzielania świadczeń zdrowotnych:
- prowadzenie przez lekarza badań naukowych lub prac rozwojowych w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu, lub promocji zdrowia (ustawa mówi o „prowadzeniu” a nie jedynie nadzorowaniu prac badawczych np. z ramienia sponsora badań klinicznych lub CRO),
- nauczanie zawodu lekarza (a zatem wyłącznie praca dydaktyczna na kierunku lekarskim lub lekarsko-dentystycznym),
- kierowanie podmiotem leczniczym, tj. pełnienie funkcji kierowniczej w podmiocie leczniczym w zakresie w jakim wiąże się to z udzielaniem świadczeń lub nadzorem nad ich udzielaniem,
- zatrudnienie w podmiotach zobowiązanych do finansowania świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych (a zatem w NFZ), urzędach te podmioty obsługujących lub innych urzędach i instytucjach (np. wydziały zdrowia urzędów wojewódzkich, praca w Ministerstwie Zdrowia), ale tylko w wypadku gdy lekarz wykonuje czynności związane z przygotowywaniem, organizowaniem lub nadzorem nad udzielaniem świadczeń opieki zdrowotnej (np. uczestniczy w zespołach akredytacyjnych lub kontrolnych),
- zatrudnienie w Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (od 1 stycznia 2023 r.).
Praca zagranicą
W świetle stanowiska NRL Nr 11/19/VIII na równi z wykonywaniem zawodu w Polsce traktuje się również wykonywanie zawodu poza granicami RP, z zastrzeżeniem oczywiście że lekarz wykaże iż faktycznie i zgodnie z prawem wykonywał zawód w danym państwie, w szczególności poprzez przedłożenie prawa wykonywania zawodu (licencji) oraz dokumentów potwierdzających okres faktycznego wykonywania zawodu. Wszystkie wymagane dokumenty powinny być w takim wypadku przetłumaczone na język polski.
Wymiar pracy
Stanowisko NRL Nr 11/19/VIII wprowadza swoisty miernik dla przerwania biegu 5-letniego okresu niewykonywania zawodu. Wymaga ono bowiem, aby lekarz przed upływem 5 lat faktycznie podjął wykonywanie zawodu w sposób nieprzerwany przez okres co najmniej 6 miesięcy w wymiarze 40 godzin miesięcznie. Przy czym w szczególnie uzasadnionych przypadkach okręgowa rada lekarska może przyjąć inny okres i wymiar aktywności zawodowej (np. krótszy okres nieprzerwanej pracy, ale z większą liczbą godzin miesięcznie).
Niezbędne dokumenty
Stanowisko wprowadza również przykładowy katalog dokumentów stanowiących wystarczającą podstawę do wykazania faktycznego wykonywania zawodu:
- w wypadku prowadzenia praktyki zawodowej lub podmiotu leczniczego – oświadczenie lekarza ze wskazaniem rodzaju działalności leczniczej, okresu działalności i wymiaru czasu udzielania świadczeń,
- w wypadku umów o pracę – umowa o pracę oraz zaświadczenie o pozostawaniu w zatrudnieniu albo świadectwo pracy,
- w wypadku umów cywilnoprawnych lub umów wolontariatu - umowa oraz zaświadczenie wydane przez podmiot, z którym jest zawarta umowa, o realizowaniu tej umowy.
W przypadku wątpliwości co do rzeczywistego okresu wykonywania zawodu, mogą zostać Państwo poproszeni o przedłożenie dodatkowych dokumentów.
Przerwa
Z przerwą w wykonywaniu zawodu mamy do czynienia, gdy lekarz nie przerwie skutecznie biegu 5-letniego okresu niewykonywania zawodu. Ma to miejsce w szczególności, gdy:
- lekarz zaprzestanie wykonywania zawodu na okres dłuższy niż 5 lat,
- będzie wykonywać czynności zawodowych jedynie sporadycznie lub w znikomym wymiarze lub zakresie (jak wskazuje się w stanowisku NRL chodzi o zakres bardzo mały, bez znaczenia dla utrzymania wiedzy i umiejętności praktycznych niezbędnych do właściwego i bezpiecznego wykonywania zawodu),
- lekarz wykonuje czynności zawodowe w okresie zakazu lub zawieszenia w prawie wykonywania zawodu.
Stwierdzenie przerwy w wykonywaniu zawodu następuje na podstawie uchwały i skutkuje zmianą numeru rejestrowego lekarza (w Centralnym Rejestrze Lekarzy będzie on występował z adnotacją „uprawniony do udzielania świadczeń i wystawiania recept wyłącznie w odniesieniu do swojej osoby lub osoby bliskiej”). Zmiana numeru rejestrowego może również nastąpić bez formalnego stwierdzenia przerwy w sytuacji, gdy lekarz – pomimo pisemnego wezwania – nie wykaże faktycznego wykonywania zawodu w okresie ostatnich 5 lat. Wykonywanie zawodu po stwierdzeniu przerwy, bez uprzedniego poinformowania izby o zamiarze podjęcia wykonywania zawodu oraz bez odbycia przeszkolenia stanowi przewinienie zawodowe.
Przeszkolenie
W wypadku stwierdzenia ponad 5-letniej przerwy w wykonywaniu zawodu lekarza rada może skierować lekarza do odbycia przeszkolenia ustalając jego tryb, program, miejsce i okres przeszkolenia. Uwzględnia się przy tym dotychczasowy okres i formę wykonywania zawodu, kwalifikacje lekarza, długość przerwy w wykonywaniu zawodu oraz preferencje lekarza co do jego dalszych aktywności zawodowych. Zgodnie ze stanowiskiem NRL przeszkolenie zawodowe powinno trwać nie krócej niż 3 miesiące i nie dłużej niż 12 miesięcy. Natomiast jeżeli przerwa w wykonywaniu zawodu jest dłuższa niż 10 lat, okres przeszkolenia może być dłuższy niż 12 miesięcy.
Zamiast przeszkolenia
Ustawodawca w okresie trwającego stanu zagrożenia epidemicznego umożliwił lekarzom odstąpienie od wymogu odbycia przeszkolenia pod warunkiem, że przez pierwsze 3 miesiące wykonywania zawodu udzielają świadczeń zdrowotnych pod nadzorem lekarza posiadającego specjalizację II stopnia lub tytuł specjalisty. Stosowne oświadczenie o zamiarze skorzystania z takiej możliwości również należy złożyć w izbie.
Podstawa prawna
- Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j., Dz.U. z 2022 r., poz. 1731 z późn. zm.),
- Stanowisko Nr 11/19/VIII Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 28 czerwca 2019 r. w sprawie interpretacji art. 10 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty w zakresie ustalania 5-letniego okresu niewykonywania zawodu lekarza, lekarza dentysty,
- Stanowisko Nr 1 /21/VIII Naczelne Rady Lekarskiej z dnia 29 stycznia 2021 r. w sprawie przyjęcia definicji medycyny estetycznej,
- Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2021 r. sygn. akt I KK 23/21.
adw. Damian Konieczny
Biuro Prawne OIL w Gdańsku