Obowiązkiem lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną jest powiadomienie osoby obowiązanej do poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym lub osoby sprawującej prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną albo opiekuna faktycznego o obowiązku poddania się tym szczepieniom, a także poinformowanie o szczepieniach zalecanych – tak stanowi art. 17 ust. 9 ustawy o chorobach zakaźnych.
Jak zawiadamiać?
Przepisy nie narzucają formy ani treści informacji, która w praktyce realizowana jest najczęściej poprzez wywieszenie odpowiedniego komunikatu w widocznym miejscu na terenie przychodni. Informacja może jednak przybrać także formę przekazu ustnego ze strony lekarza. Za nieuzasadnione należy uznać zalecenia organów sanitarnych mówiące o obowiązku indywidualnego zawiadamiania pacjenta (przedstawiciela ustawowego pacjenta) o szczepieniach obowiązkowych listem poleconym. Wykonanie wymienionego obowiązku dokumentuje się poprzez odnotowanie faktu poinformowania właściwej osoby o obowiązku poddania się szczepieniu.
Dokumentacja szczepień
Informacje na temat przeprowadzonych obowiązkowych szczepień ochronnych wykonanych od dnia urodzenia są dokumentowane w:
- karcie uodpornienia,
- książeczce szczepień,
- dokumentacji medycznej.
Dwa z wymienionych wyżej dokumentów są często mylone, przede wszystkim przez pacjentów, którzy domagają się wydania im dokumentu, który zgodnie z przepisami podlega przechowywaniu u lekarza (karta uodpornienia).
Książeczka czy karta?
Książeczka szczepień jest wystawiana wraz z zaświadczeniem o urodzeniu żywym i przekazywana za pokwitowaniem osobie obowiązanej do poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym lub osobie sprawującej prawną pieczę nad tą osobą albo opiekunowi faktycznemu. W przypadku zagubienia lub zniszczenia książeczki szczepień osoby przeprowadzającej obowiązkowe szczepienie ochronne wydają na podstawie posiadanej karty uodpornienia duplikat książeczki szczepień (par. 12 ust.1 rozporządzenia).
Książeczka szczepień jest więc tym dokumentem, który podlega wydaniu pacjentowi.
Karty uodpornienia są natomiast przechowywane w kartotece w sposób umożliwiający wyszukiwanie osób podlegających obowiązkowym szczepieniom ochronnym.
W przypadku konieczności przekazania karty uodpornienia przekazuje się ją za pokwitowaniem osobie przeprowadzającej obowiązkowe szczepienie ochronne (§ 11 ust. 1i 2 rozporządzenia). Karta uodpornienia nie jest więc wydawana pacjentowi. Jej kopia może zostać wydana pacjentowi lub innym osobom uprawnionym na podstawie art. 26 ustawy o prawach pacjenta na zasadach dotyczących dostępu do dokumentacji medycznej.
Wymagana zgoda
Szczepienie to świadczenie zdrowotne wymagające zgody pacjenta (lub jego przedstawiciela ustawowego) tak samo jak każde inne świadczenie zdrowotne. Wyrażenie zgody na wykonanie szczepienia należy odnotować w karcie uodpornienia oraz w dokumentacji medycznej.
W przypadku gdy osoba obowiązana do poddania się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu lub osoba, która sprawuje prawną pieczę nad tą osobą, przedstawi zaświadczenie lekarskie o wykonaniu obowiązkowego szczepienia ochronnego lub szczepienia zalecanego w zakresie wymaganym w ramach obowiązkowych szczepień ochronnych, osoby przeprowadzające szczepienia ochronne odnotowują w karcie uodpornienia wykonanie obowiązkowego szczepienia ochronnego oraz dołączają do karty uodpornienia przedstawione zaświadczenie.
W przypadku pacjentów powyżej 6. roku życia do karty uodpornienia dołącza się wymaganą pisemną zgodę osoby sprawującej pieczę nad tym pacjentem do przeprowadzenia badania kwalifikacyjnego oraz wykonania szczepienia bez obecności tej osoby.
Kwalifikacja do szczepienia
Wykonanie obowiązkowego szczepienia ochronnego jest poprzedzone lekarskim badaniem kwalifikacyjnym w celu wykluczenia przeciwwskazań do wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego. Po przeprowadzonym badaniu lekarz wydaje zaświadczenie ze wskazaniem daty i godziny przeprowadzonego badania. Obowiązkowego szczepienia ochronnego nie można przeprowadzić, jeżeli między badaniem kwalifikacyjnym a tym szczepieniem upłynęło 24 godziny od daty i godziny wskazanej w zaświadczeniu (art. 17 ust. 3−5 ustawy).
Warunki badania i szczepienia
Lekarskie badanie kwalifikacyjne oraz obowiązkowe szczepienia ochronne u osoby, która nie ukończyła 6. roku życia, przeprowadza się w obecności osoby, która sprawuje prawną pieczę nad tą osobą, albo opiekuna faktycznego. Badanie kwalifikacyjne oraz obowiązkowe szczepienia ochronne u osoby, która ukończyła 6. rok życia, a nie osiągnęła pełnoletności, można przeprowadzić bez obecności osoby, która sprawuje prawną pieczę nad tą osobą, po uzyskaniu ich pisemnej zgody i informacji na temat uwarunkowań zdrowotnych mogących stanowić przeciwwskazanie do szczepień (art. 7 ustawy).
Odmowa zgody
Obecnie obowiązujące przepisy nie nakładają na lekarzy obowiązku zawiadamiania organów ścigania o odmowie poddania się szczepieniom obowiązkowym. Warto na marginesie zauważyć, że sama odmowa zgody na poddanie się szczepieniom obowiązkowym nie stanowi przestępstwa ani wykroczenia (stanowi je dopiero w przypadku odmowy w postępowaniu egzekucyjnym − § 115 Kodeksu wykroczeń).
Postępowanie lekarza w razie odmowy szczepienia
Informacje o osobach, które nie poddały się szczepieniu, są natomiast przekazywane do sanepidu. Zgodnie bowiem z § 13 rozporządzenia w sprawie szczepień obowiązkowych kwartalne sprawozdanie z przeprowadzonych obowiązkowych szczepień ochronnych, którego wzór jest określony w załączniku nr 4 do rozporządzenia, jest sporządzane i przekazywane przez osoby przeprowadzające obowiązkowe szczepienia ochronne państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie 7 dni po zakończeniu kwartału, za pomocą środków komunikacji elektronicznej albo listem poleconym. Jednym z elementów sprawozdania, zgodnie z treścią załącznika do rozporządzenia, jest „liczba osób uchylających się od obowiązku szczepień ochronnych, których imienny wykaz dołączono do sprawozdania”.
Iwona Kaczorowska-Kossowska
radca prawny
Podstawa prawna: ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (j.t. Dz.U. 2013.947 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz.U. 2011.182.1086 z późn. zm